1 Wymowa

1.1 Alfabet włoski

a	[a]	i	[i]	q	[ku]	y	[ipsilon]
b	[bi]	j	[i lunga]	r	[erre]	z	[dzeta]
c	[tʃi]	k	[kappa]	s	[esse]
d	[di]	l	[elle]	t	[ti]
e	[e]	m	[emme]	u	[u]
f	[effe]	n	[enne]	v	[vu]
g	[dʒi]	o	[o]	w	[vu doppia]
h	[akka]	p	[pi]	x	[iks]

Głoska y w języku włoskim jest nazywana także i greca. Głoski j, k, x, y oraz w pojawiają się tylko w wyrazach obcego pochodzenia oraz w nazwach własnych. jazz, karate, xenòfobo, kayak, week-end

Wymowa sylab i grup spółgłoskowych

ca, co, cu	[ka], [ko], [ku]	cia, cio, ciu	[tʃa], [tʃo], [tʃu]
ci, ce	[tʃi], [tʃe]	gia, gio, giu	[dʒa], [dʒo], [dʒu]
chi, che	[ki], [ke]	chia, chio, chiu	[kja], [kjo], [kju]
gi, ge	[dʒi], [dʒe]	ghia, ghio, ghiu	[gja], [gjo], [gju]
ghi, ghe	[gi], [ge]	gli	[ʎi]
sci, sce	[ʃi], [ʃe]	gn	[ɲ]
scia, scio, sciu	[ʃa], [ʃo], [ʃu]

c

Przed samogłoskami a, o, u oraz przed spółgłoskami wymawia się jako [k]. campo [kampo], coprire [koprire], cultura [kultura], classico [klassiko], crema [krema] Przed samogłoskami e oraz i spółgłoska [k] ulega zmiękczeniu w [tʃ]. ceco [tʃeko], cinema [tʃinema] Uwaga! Jeżeli między c a e lub c a i znajduje się jeszcze spółgłoska h, do zmiękczenia nie dochodzi. Zobacz akapit o spółgłosce h. W sylabach cia, cio, ciu trzeba zwracać uwagę na to, żeby nie wymawiać głoski i. pancia [pantʃa], cioccolata [tʃokkolata], fanciullo [fantʃullo]

g

Przed samogłoskami a, o, u oraz przed spółgłoskami wymawiane jest twardo jako [g]. gamba [gamba], gola [gola], anguria [angurja], grazie [gratsje], globale [globale] Przed samogłoskami e, i wymawiane jest miękko jako [dʒ]. gemelli [dʒemelli], ginnastica [dʒinnastika] Uwaga! Jeżeli między głoskami g a e lub g a i znajduje się jeszcze głoska h, to g wymawiane jest twardo. Zobacz akapit o głosce h. W sylabach gia, gio, giu samogłoska i nie jest wymawiana samodzielnie, lecz jedynie zmiękcza poprzedzającą ją spółgłoskę. giallo [dʒallo], giocare [dʒokare], giusto [dʒusto] Sylabę gli przed samogłoską albo na końcu słowa wymawia się jako miękkie l' w połączeniu z j. gli [ʎi], figli [fiʎi], moglie [moʎe] Grupę spółgłoskową gn wymawia się podobnie jak polską głoskę ń. bagno [baɲo], ogni [oɲi], gnocco [ɲokko]

h

Spółgłoska h w języku włoskim nie jest wymawiana. hobby [obbi], handicap [andikap] Jeżeli jednak spółgłoska h występuje po spółgłoskach c lub g, zapobiega zmiękczeniu tych głosek przez samogłoski i oraz e. * chi, che chilometro [kilometro], perché [perke] * ghi ghe funghi [fungi], ghetto [getto]

q

Wymawia się jako [k]. Po spółgłosce q zawsze występują samogłoska u oraz inna samogłoska. W takim przypadku u pełni funkcję półsamogłoski i wymawia się ją podobnie jak polskie ł. questo [kwesto], quando [kwando]

s

Wymawia się albo jako [s], albo jako [z], w zależności od pozycji w wyrazie: * jako [s] jest wymawiane na początku wyrazu przed samogłoską, na końcu wyrazu, przed spółgłoskami [k], [f], [p] i [t], po spółgłosce, a także w przypadku, gdy głoska s jest podwojona. sole [sole], gratis [gratis], scatola [ˈskatola], sfondo [sfondo], sport [sport], stanza [stantsa], pensare [pensare], discutere [disˈkutere], sasso [sasso] * jako [z] wymawia się przed spółgłoskami [b], [d], [g], [l], [m], [n], [r] i [v], na początku oraz w środku wyrazu sbandare [zbandare], sdegno [zdeɲo], sguardo [zguardo], slitta [zlitta], smarrire [zmarrire], snella [znella], svelto [zvelto] * a także kiedy występuje między dwiema samogłoskami. Według norm gramatycznych s powinno być w powyższych przypadkach wymawiane zawsze jako [s] (w przemówieniach oficjalnych, w mediach itp.), niemniej jednak obecnie ta reguła jest coraz rzadziej respektowana. Inna sytuacja panuje w południowych Włoszech, gdzie wymawia się ją jako [s] także w języku potocznym. casa [kaːza], cosa [koːza], musica [ˈmuzika] Sylaby sci, sce wymawia się jak polskie szi, sze, scienza [ʃzientsa], scemo [ʃzemo] Sylaby scia, scio, sciu wymawia się sza, szo, szu. sciarpa [ʃarpa], sciopero [ʃopero], prosciutto [proʃutto] Uwaga na wyrazy pochodne od wyrazu sci (narty). W tym przypadku samogłoska i jest w pełni artykułowana. sciare [ʃzijare], sciovia [ʃzijovija]

z

Wymawiane jest dźwięcznie jako [dz] lub bezdźwięcznie jako [ts]. Jako [dz] wymawia się: * na początku wyrazów, jeżeli poprzedza dwie samogłoski lub jeśli kolejna sylaba rozpoczyna się na spółgłoskę dźwięczną: [b], [d], [g], [l], [m], [n], [r], [v] albo [dz] zoo [dzoo], zanzara [dzandzara], zona [dzona], zero [dzero] * jeżeli występuje między dwiema samogłoskami ozono [odzono], lo zucchero [loˈdzukkero] * w przyrostkach -izzare i -izzazione. realizzare [realidzare], realizzazione [realidzatsioːne] Jako [ts] wymawia się: * na początku wyrazu, jeżeli poprzedza sylabę zaczynającą się na spółgłoskę bezdźwięczną [k], [f], [p] i [t] zappare [tsappare], zaffo [tsaffo] * w przyrostkach -anza, -azione, -enza, -izia, -onzolo, -inzola speranza [sperantsa], inflazione [inflatsione], accoglienza [akkoʎientsa] * jeżeli po z występuje jedna z grup głoskowych io, ia, ie amicizia [amiˈtʃitsia], poliziotto [politsiotto], agenzia [aˈdʒentsia], grazie [graːtsie] * jeżeli spółgłoska z jest podwojona terazza [teratsa], carrozza [karrotsa] Istnieje jednak wiele wyjątków od powyższych reguł. mezzo [medzzo], azienda [adzienda], zafferano [dzafferano] W niektórych przypadkach poprawne są obydwa sposoby wymowy. zucchero [ˈdzukkero] i [ˈtsukkero], zio [dzio] i [tsio], zuppa [dzuppa] i [tsuppa]

Spółgłoski podwojone

Podwojenie spółgłoski jest wyrażane w wymowie przez jej dłuższe trwanie: [ff], [ll], [mm], [nn], [rr], [ss], [vv] lub przez wymowę przypominającą zająknięcie: [bb], [tʃtʃ], [dd], [gg], [ddz], [ddʒ], [kk], [pp], [tt]. W trakcie wymowy nie powinny zabrzmieć dwie głoski! cuffie [kuffie], crollo [krollo], commentare [kommentare], sonno [sonno], porre [porre], passo [passo] pubblico [pubbliko], cacciare [katʃtʃare], addormentare [addormentare], raggruppare [raggruppare], appoggio [appoddʒo] Uwaga! Należy zwrócić uwagę na poprawną wymowę spółgłosek podwojonych, ponieważ niektóre wyrazy różnią się od siebie występowaniem podwojonej lub pojedynczej głoski. caro [kaːro] (drogi) - carro [karro] (samochód) casa [kaːza] (dom) - cassa [kassa] (kasa) copia [koːpja] (kopia) - coppia [koppja] (para) nono [noːno] (dziewiąty) - nonno [nonno] (dziadek) pala [paːla] (łopata) - palla [palla] (piłka) pena [peːna] (kara) - penna [penna] (pióro)

Dwugłoski

W języku włoskim istnieją dwugłoski, które wymawia się jako jedną głoskę (dyftong) oraz dwugłoski, które wymawia się jako dwie sąsiadujące głoski (hiatus). Konkretny sposób wymowy zawsze zależy od kombinacji samogłosek oraz od akcentu. Jako jedną głoskę (dyftong) wymawia się dwugłoski złożone z: * dwóch samogłosek słabych, tj. i, u, jeżeli druga z nich jest nieakcentowana. piuma, più suino, guida * nieakcentowanej samogłoski słabej, tj. i, u oraz samogłoski mocnej, tj. a, e, o, również w przypadku, gdy kolejność samogłosek jest odwrotna. coppia, fieno, chioma guardo, guerra, buono farai, sei, voi causa, euro Dwugłoski ie i uo nazywa się ruchomymi, ponieważ w wyrazach utworzonych od tej samej podstawy słowotwórczej w wyniku zmiany akcentu mogą zmieniać się w e lub w o. viene - veniamo piede - pedonale muovo - movimento Jako dwie sylaby (hiatus) wymawia się dwugłoski złożone z: * dwóch samogłosek mocnych, tj. połączenia samogłosek a, e, o paese, Aosta idea, neonato boa, poesia * dwóch samogłosek słabych, jeżeli pierwsza z nich jest akcentowana aprìi, gratùito * samogłoski akcentowanej słabej oraz nieakcentowanej mocnej, bez względu na ich kolejność mìa, vìe, Dìo faìna, ateìsta, egoìsta prùa, sùe, dùo paùra, reùccio Kreska nad samogłoską oznacza miejsce padania akcentu. Jako dwie sylaby (hiatus) wymawia się również dwugłoski w wyrazach obcego pochodzenia rievocare, riaperto, sciare, triàngolo

Trójgłoski

W języku włoskim połączenie trzech samogłosek składa się zawsze z dwóch samogłosek słabych (tj. i, u) i jednej mocnej (a, e, o). Połączenie trzech samogłosek wymawia się jako jedną sylabę. buòi, tuòi, guài, seguiàmo

1.2 Akcent

W języku włoskim akcent jest ruchomy. Może padać na: * ostatnią sylabę - wówczas jest wyrażony graficznie za pomocą kreski nad samogłoską caffè, università, parlerò * na przedostatnią sylabę - najczęstszy przypadek pane, libro, malato, parlare * na trzecią sylabę od końca tavolo, regola, psicologo * na czwartą sylabę od końca - dotyczy przeważnie form czasownikowych capitano, scrivimelo Akcent może być zaznaczony, jeżeli piszący chce odróżnić od siebie wyrazy, których pisownia jest taka sama, ale ich znaczenie jest różne w zależności od tego, gdzie pada akcent, np.: ancora (jeszcze) - àncora (kotwica) capitano (kapitan) - càpitano (znajdują się) leggere (łatwe) - lèggere (czytać) nettare (czyścić) - nèttare (nektar) nocciolo (leszczyna) - nòcciolo (pestka) perdono (wybaczenie) - pèrdono (gubią) principi (zasady) - prìncipi (książęta) tendine (firanki) - tèndine (ścięgno) Również wyrazy jednosylabowe pisze się z akcentem, jeżeli znaczenie wyrazu nie jest jednoznaczne:

la (rodz. określ.)	là (tam)	e (i)	è (jest)
te (cię, ci)	tè (herbata)	se (gdyby)	sé (siebie, się)
si (sobie, się)	sì (tak)	ne (stąd)	né (ani)
da (od, z)	dà (daje)	che (który, że)	ché (ponieważ)

W opracowaniu tym ze względów dydaktycznych akcent będzie zaznaczany we wszystkich wyrazach, w których nie pada na przedostatnią sylabę.

1.3 Elizja i apokopa

Elizja

Elizja polega na pominięciu w wymowie oraz w zapisie końcowej samogłoski i zastąpieniu jej apostrofem. Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę nieakcentowaną, a zarazem poprzedza wyraz, który do niego z gramatycznego punktu widzenia należy, dochodzi do zaniku samogłoski w wygłosie. la allergia - l'allergia una automòbile - un'automòbile Do elizji dochodzi w: * rodzajniku określonym rodzaju męskiego i żeńskiego oraz w rodzajniku nieokreślonym rodzaju żeńskiego l'àlbero, l'ascensore, l'èstero, l'ìsola, l'unità un'avventura, un'illusione, un'estate * niektórych przyimkach w połączeniu z rodzajnikiem dall'inglese all'italiano l'uso dell'artìcolo parto nell'acqua proverbio sull'amore Zobacz tabelkę Rodzajniki ściągnięte. * przyimkach da d'altra parte, d'ora in poi, d'allora * przyimkach di d'estate, d'època, d'argento * przymiotnikach bello, bella, santo, santa oraz zaimkach quello, quella un bell'avvenire, una bell'esperienza Sant'Agostino, Sant'Anna quell'uomo, quell'ànima Więcej na temat tych przymiotników zob. Przymiotniki. * wyrazach come i ci przed samogłoską e com'è, com'era c'è, c'era * nieakcentowanych zaimkach lo, la L'ho fatto. L'ha vista. Uwaga! Litera h nie jest wymawiana, jest tylko znakiem graficznym. * utartych połączeniach wyrazowych nient'altro, mezz'ora, altr'anno, senz'altro, a quattr'occhi Do elizji może dochodzić również w: * wyrazach questo, questa, alcuna, ciascuna, nessuna, buona oraz grande w rodzaju męskim i żeńskim quest'anno i questo anno quest'amica i questa amica alcun'òpera i alcuna òpera ciascun'anàlisi i ciascuna anàlisi nessun'idea i nessuna idea buon'estate i buona estate grand'amore i grande amore * nieakcentowanych zaimkach osobowych mi, ti, si, ci vi, po których następuje wyraz rozpoczynający się na samogłoskę i m'invita i mi invita t'indèbiti i ti indèbiti s'illumina i si illumina c'invidia i ci invidia v'irritate i vi irritate * przysłówkach quando, anche i dove quand'è anch'io dov'era

Apokopa

Apokopą nazywamy zjawisko polegające na zaniku samogłosek a, e, o lub całej (nieakcentowanej) sylaby w wygłosie wyrazu. Do apokopy dochodzi w ramach wyrazów, które tworzą znaczeniową całość z wyrazem po nich następującym, który może zaczynać się na samogłoskę lub spółgłoskę z wyjątkiem z, x, gn, ps oraz s w połączeniu ze spółgłoską. W odróżnieniu od elizji w przypadku apokopy nie pisze się apostrofu. aver letto Gran Bretagna Apokopa występuje najczęściej w: * bezokolicznikach czasu przeszłego, dwóch bezokolicznikach następujących po sobie oraz w niektórych połączeniach bezokolicznikowych aver detto, esser nato dover lavorare, voler vìvere, poter uscire, saper parlare far crèscere, veder fare, sentir cantare aver fame/sete, aver caldo/freddo, star bene, andar male itp. * połączeniach rzeczowników suora (siostra zakonna) oraz frate (brat zakonny) z imieniem własnym suor Lucia, suor Agnese fra Ginepro, fra Antonio * przysłówkach ancora ancor oggi, ancor adesso * zaimkach quello przed spółgłoską quel cretino, quel libro * połączeniach rzeczowników signore, dottore, ingegnere, professore z imieniem własnym signor Berlusconi, dottor House, ingegner Eiffel, professor Einstein * przymiotnikach buono przed spółgłoską i samogłoską oraz przymiotnikach grande, santo (przed rzeczownikiem), bello przed spółgłoską un buon lavoro, buon appetito un gran successo, San Paolo, un bel film Więcej informacji na temat tych przymiotników - zobacz Przymiotniki. * zaimkach alcuno, ciascuno i nessuno, tale, quale przed spółgłoską i samogłoską alcun giorno, alcun obbligo ciascun bambino, ciascun uomo nessun lìmite, nessun accesso ad Internet un tal sistema, tal idiota qual pensiero, qual anno * przymiotnikach peggiore, migliore la peggior malattia il miglior programma * niektórych utartych zwrotach amor proprio, per amor di giustizia in fin dei conti ben fatto, ben trovato mal di gola, mal d'auto pian piano a fior di pelle, a fior di terra * przysłowiach lub wierszach (z powodu rytmiki) L'appetito vien mangiando. Apetyt rośnie w miarę jedzenia. rendere pan per focaccia odpłacić tą samą monetą